Suwalska Rada

Federacji Stowarzyszeń Naukowo - Technicznych

Naczelnej Organizacji Technicznej

STRATEGIA ROZWOJU

ZRÓWNOWAŻONEGO

GMINY PŁASKA

Czerwiec 2001 r

Niniejsze opracowanie pod nazwą „Strategia rozwoju zrównoważonego Gminy Płaska” jest efektem wspólnej pracy Samorządu Gminnego, w tym Zarządu Gminy z Wójtem, Panem Bogdanem Wysockim na czele, oraz Rady Gminy z jej Przewodniczącym, Panem Waldemarem Sudnikiem, liderów społeczności lokalnej, którzy aktywnie uczestniczyli w warsztatach nt. strategii, oraz pracowników administracji samorządowej Gminy Płaska.

Prace nad Strategią koordynował i opracowanie niniejsze wykonał zespół ekspertów samorządowych działających pod egidą Naczelnej Organizacji Technicznej w Suwałkach w składzie:

Przy opracowaniu dokumentu strategii wykorzystano materiały:

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE str. 6

1.1.Położenie geograficzne

1.2.Lokalizacja terytorialna i komunikacja

2. Środowisko przyrodnicze. 13

3. Potencjał demograficzny i rynek pracy. 16

3.1. Demografia

3.2. Rynek pracy

3.3. Zasoby mieszkaniowe

4. Infrastruktura społeczna. 18

5. Infrastruktura techniczna 20

5.1.Drogi.

5.2.Wodociągi i kanalizacja.

5.3.Gospodarka odpadami.

5.4.Pozostała infrastruktura.

6. Rolnictwo. 22

7. Leśnictwo 26

8.1. Charakterystyka terenu

8.2. Baza turystyczna

9. Sieć handlowo-usługowa i pozostała działalność gospodarcza. 28

9.1. sieć handlowo - usługowa

9.2. pozostała działalność gospodarcza

10. Finanse gminy. 29

PODSTAWOWYCH PROBLEMÓW ROZWOJU 47

IV. KIERUNKI I CELE ROZWOJU GOSPODARCZEGO 61

WPROWADZENIE

Kompetencje i zadania przypisane polskim samorządom w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i Ustawie o Samorządzie Terytorialnym dają władzom lokalnym generalną właściwość do decydowania o wszystkich sprawach publicznych o zasięgu lokalnym nie leżących w kompetencji innych organów administracji publicznej. Zakres zadań własnych gminy obejmuje zasadniczo wszystkie obszary aktywności:

Realizacja tak szerokiego zakresu spraw wymaga przede wszystkim dobrej organizacji pracy władzy i administracji lokalnej. Równie ważne jest posiadanie planu działania, umożliwiającego wykorzystanie zasobów materialnych i ludzkich gminy w sposób przemyślany, dostosowany do potrzeb ale odpowiadający możliwościom lokalnym.

Ustawa o Samorządzie Terytorialnym nakłada na samorządy lokalne szereg obowiązków planistycznych, związanych z realizacją nałożonych na gminy zadań, a mianowicie:

Podstawowym dokumentem jest budżet gminy, przygotowywany przez Zarząd Gminy i uchwalany corocznie przez Radę Gminy. Towarzyszy mu szereg dokumentów komplementarnych, których zakres tematyczny wynika z przyjętej przez Radę procedury opracowania budżetu. Obejmują one różne elementy polityki społeczno - gospodarczej gminy i mają charakter programów gospodarczych, na przykład: polityka inwestycyjna gminy, polityka podatkowa gminy, informacja o stanie mienia komunalnego itd.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego to dokument, który rozstrzyga o sposobie gospodarowania przestrzenią, o przeznaczeniu terenów gminy na cele wynikające z kierunków rozwoju gminy, z potrzeb ochrony jej obszaru, oraz interesów społeczności lokalnej i poszczególnych obywateli. W ostatnich latach coraz częściej samorządy lokalne dostrzegają potrzebę planowania i kreowania funkcjonowania gminy w wymiarze strategicznym, wykraczającym swoim zakresem poza okres roku budżetowego, o kilku, a nawet kilkunastoletnim horyzoncie czasowym. Składa się na to wiele przyczyn:

Wymienione wyżej przykłady zmian w realiach funkcjonowania polskich samorządów pokazują, że możliwości efektywnego wykorzystania potencjału i szans rozwojowych tkwiących w gminach mogą urzeczywistnić się tylko wtedy, gdy będą one przygotowane do zdrowej konkurencji o wsparcie finansowe swoich projektów, w trudnej rywalizacji z innymi samorządami na poziomie krajowym i międzynarodowym. Warunkiem koniecznym sukcesu jest oczywiście pomysł na funkcjonowanie w przyszłości, czyli plan rozwoju lokalnego w wymiarze wieloletnim, strategicznym.

Strategia rozwoju pełni w gminie rolę podstawowego narzędzia planistycznego (wspólnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego) określającego kierunki rozwoju gminy. Strategia ma za zadanie wskazać zaakceptowane przez społeczność lokalną cele rozwoju, ich hierarchię, potencjalne możliwości realizacji tych celów, ewentualnie narzędzia i instrumenty realizacji celów.

Strategia pełni rolę:

Strategia rozwoju to określona koncepcja świadomego i systemowego sterowania długofalowym rozwojem gminy. W warunkach niedoboru racjonalne decyzje o wyborze między wykorzystaniem posiadanych zasobów w celu stymulowania rozwoju gospodarczego, a wykorzystaniem ich do realizacji potrzeb bieżących społeczeństwa są możliwe tylko na podstawie przyjętego planu, przyjętej strategii rozwoju.

Cele i zadania wyznaczone strategią rozwoju uwzględniają miejsce gminy w gospodarce kraju i regionu, ale także cechy i potrzeby specyficzne samej gminy. Strategia określa wizję przyszłego stanu gminy, do którego będzie się dążyć, który umożliwi realizację interesów i potrzeb mieszkańców, działających w gminie przedsiębiorstw i osób w nich zatrudnionych. Dlatego też władze gminy - świadome wpływu jej działań na warunki życia mieszkańców - muszą działać w imieniu i wraz z mieszkańcami /choć czasem interesy własne społeczności muszą być mieszkańcom uświadamiane/.

Realizacja strategii może wspomóc działania władz w pozyskiwaniu inwestorów oraz środków na infrastrukturę. Ponieważ jednak na pomoc z zewnątrz można liczyć tylko w stosunkowo krótkim okresie transformacji gospodarczej kraju realizacja strategii winna zapewniać trwały i zrównoważony rozwój gospodarczy.

Rozwój trwały - wg uczestników konferencji „Szczyt ziemi” w Rio de Janeiro w 1992 roku - „to taki, który spełnia oczekiwania obecnego pokolenia nie narażając przyszłych pokoleń na trudności przy realizacji własnych potrzeb”. Rozwój trwały to trwałość i odtwarzalność posiadanych zasobów, ale także trwała możliwość zarządzania rozwojem gospodarki przez społeczeństwo.

O szansach rozwoju gminy decyduje obok wyposażenia w kapitał rzeczowy (w tym odpowiednią infrastrukturę), nagromadzony w regionie zasób wiedzy, inteligencji, umiejętności i przedsiębiorczości mieszkańców, oraz traktowanie rozwoju jako sprzężenia zwrotnego między zasobami społecznymi, a poziomem życia mieszkańców.

Z rozwojem społecznym nierozerwalnie wiąże się inwestowanie, które jest impulsem rozwoju i jego niezbędnym - najefektywniejszym - warunkiem. Inwestujący samorząd musi dokonywać wyboru kierunku, rezygnując często okresowo z zaspokajania potrzeb bieżących. Ponieważ skutki niektórych inwestycji - w kadry, przedsiębiorczość czy też w środowisko naturalne - są widoczne w dłuższym horyzoncie czasowym, inwestor musi wykazać się cierpliwością i wytrwałością w realizacji celów strategicznych. Pomocą służą tu działania kontrolne - okresowe analizy realizacji celów i wdrażania nowych założonych harmonogramem programów.

Dylematem stojącym przed władzami gminy jest problem pogodzenia społecznego zapotrzebowania na spektakularne, szybkie efekty przemian z koniecznością inwestowania /z możliwością czerpania korzyści w odległych terminach, ale za to w zgodzie z zasadami rozwoju trwałego i zrównoważonego/. Miarą realizacji zaś założonych celów strategicznych będzie uzyskiwanie spodziewanych korzyści /zmniejszenie bezrobocia, wzrost zasobów infrastruktury, ale także wzrost zamożności i poczucia bezpieczeństwa socjalnego mieszkańców/, które wizerunek gminy poprawi i uatrakcyjni.

Strategia może wydatnie przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności gminy na rynku lokalnym i nie tylko. Jest też podstawowym dokumentem wymaganym przy ubieganiu się o środki pomocowe z Unii Europejskiej w ramach programów pomocowych funduszy przedakcesyjnych i strukturalnych, a będzie również konieczna przy ubieganiu się o krajowe środki na tzw. politykę regionalną. Zgodnie z zasadą programowania, tylko te inwestycje będą mogły ubiegać się o wsparcie, których zasadność i potrzeba została potwierdzona umiejscowieniem w logicznym układzie strategii rozwoju gminy.

Metodologia opracowania strategii.

Prace nad tworzoną strategią rozwoju rozpoczęliśmy od poznania gminy, jej mieszkańców, warunków przyrodniczych, nieruchomości, infrastruktury technicznej i społecznej, przedsiębiorstw i przedsiębiorców. Analizą objęliśmy także gminny rynek pracy, sytuację w handlu i usługach oraz sytuacje, które potęgują pauperyzację mieszkańców obszarów wiejskich.

Przy budowie strategii rozwoju dokonaliśmy wyboru optymalnego zestawu instrumentów, których zastosowanie pozwoliło nam na uwzględnienie następujących, szczegółowych zasad:

Tworząc strategię rozwoju gminy dostosowaną do warunków, zasobów, potrzeb a nawet gustów jej mieszkańców, kierowaliśmy się zasadą tzw. „szycia na miarę”. Przyjęliśmy również założenie, że efektywność stosowanych instrumentów będzie zależała w dużej mierze od sprawności zarządzania gminą, efektywnością pozyskiwania dodatkowych środków finansowych oraz koordynacji działań.

Rolą władz gminy jest dostrzeganie i wykorzystanie szans, które pojawiają się w określonym miejscu i czasie, a które jeżeli nie zostaną podjęte - zanikną. Dlatego też strategia rozwoju wskazuje zestaw szans, jakie stoją przed gminą oraz katalog miejscowych warunków, które należy spełnić, by szanse te mogły zostać wykorzystane.

I. OPIS STANU ISTNIEJĄCEGO

1.1. Położenie geograficzne.

Teren gminy Płaska, obejmujący powierzchnię ogólną 373,2 km² znajduje się w północno - wschodniej części kraju, na wschodniej granicy obszaru funkcjonalnego Zielonych Płuc Polski. Wg podziału fizycznogeograficznego Polski teren gminy położony jest w obrębie dwóch mezoregionów: Równiny Augustowskiej, wchodzącej w skład Pojezierza Litewskiego oraz Kotliny Biebrzańskiej, wchodzącej w skład Niziny Północnopodlaskiej.

Wody płynące z terenu gminy stanowią dorzecze Niemna poprzez dopływ Czarną Hańczę oraz Wisły, poprzez dopływy Nettę i Biebrzę. Obie rzeki zasilane są wodami zlewni jeziora Serwy poprzez Kanał Augustowski.

1.2. Lokalizacja terytorialna i komunikacja.

Gmina Płaska stanowi jednostkę administracyjną wchodzącą w skład powiatu augustowskiego oraz województwa podlaskiego. Graniczy :

od północy - z gminą Giby,

od wschodu - z Białorusią,

od południa - z gminami Lipsk i Sztabin,

od zachodu - z gminami Augustów i Nowinka.

Przez teren gminy przebiega droga krajowa o znaczeniu regionalnym nr 663 - Augustów - Sejny - granica państwa /Wilno/ oraz droga wojewódzka nr 664 - Augustów - granica państwa /Grodno/.

Komunikację na obszarze gminy na liniach Augustów - Płaska - Rudawka oraz Augustów - Płaska - Rubcowo zabezpiecza PKS Suwałki. Ponadto na drogach krajowych i wojewódzkich kursują autobusy innych przewoźników.

Przecinający teren gminy Kanał Augustowski jest zabytkiem sztuki technicznej XIX wieku i wielką atrakcją turystyczną, lecz poza funkcjami turystyczno - rekreacyjnymi nie pełni istotnych funkcji komunikacyjnych.

Gmina położona jest w północnej części Mazurskopodlaskiego regionu klimatycznego, charakteryzującego się małą zmiennością częstości występowania poszczególnych typów pogody. Roczne sumy opadów wynoszą 550 - 600 mm. Odnotowuje się tu powyżej 40 dni w roku z wiatrem silnym powyżej 10 m/s.

Długość okresu bezprzymrozkowego wynosi 150 - 160 dni. Czas trwania pokrywy śnieżnej natomiast wynosi ponad 100 dni, a przeciętne daty zanikania zjawisk lodowych notuje się w miesiącu kwietniu.

Odnotowuje się tu średnie temperatury powietrza:

- stycznia - - 5,0 - - 6,0⁰ C,

- kwietnia - +5,0 - + 6,0 ⁰ C,

- lipca - + 17,0 - +18,0⁰ C,

- października - poniżej + 7,0⁰ C.

Lodowcowo - rzeczny proces rzeźbotwórczy wykształcił na przeważającym

obszarze gminy równinę sandrową, z naniesionymi w okresie poznańskim morenami czołowymi. Na pozostałej części gminy - w dolinach rzek - występują równiny zalewowe i równiny akumulacji torfowiskowej. Wysokości względne na terenie gminy nie przekraczają 25 m. Młodoglacjalny sandrowy równinno - falisty krajobraz ukrywany jest często przed oczami turystów szatą roślinną lasów iglastych porastających ponad 81,6 % powierzchni gminy.

Pochodzenie: gleby na terenie gminy zostały wytworzone głównie z piasków glacjofluwialnych glacjału bałtyckiego - substadiału pomorskiego. Podłoże stanowią piaski i iły oligoceńskie.

Na terenie gminy występują głównie gleby bielicowe wytworzone z piasków luźnych. Ponadto występują tu gleby organogeniczne - torfowe oraz w niewielkich ilościach czarne ziemie i gleby murszowate.

Walory użytkowe gleb są niskie, co charakteryzuje ich przynależność do V i VI klasy bonitacyjnej.

Okręg geobotaniczny Puszczy Augustowskiej należący do Krainy Suwalsko - Augustowskiej, Działu Północnego Prowincji Środkowoeuropejskiej - obejmujący teren gminy, z charakterystycznym krajobrazem subborealnych borów świeżych, mieszanych świeżych i olsów, znajduje się poza naturalnym zasięgiem występowania buka europejskiego, dębu bezszypułkowego, lipy szerokolistnej, jarząbu szwedzkiego i jawora.

Strukturę użytkowania gruntów w Gminie Płaska przedstawia wykres nr 1.

Ścisłe powiązanie obszaru Puszczy Augustowskiej z innymi wielko-przyrodniczymi strukturami liczącymi się w skali Kraju i Europy do których należą szlaki wodne Czarnej Hańczy i Kanału Augustowskiego, ich bioróżnorodność i unikalne walory przyrodnicze znajdują odzwierciedlenie w objęciu większości terenów gminy /23 100,8 ha/ różnymi formami ochrony prawnej. Udział powierzchni obszarów chronionych w powierzchni ogólnej gminy ilustruje wykres nr 2.

Wody większości jezior położonych na terenie gminy zakwalifikowano do II klasy czystości, wody Kanału Augustowskiego do II klasy czystości, a wody rzeki Czarna Hańcza do III klasy czystości.

Gminę Płaska /wg stanu na 31.XII.1999 r zamieszkiwało 2680 osób. Ludność zamieszkuje w 33 miejscowościach zgrupowanych w 16 sołectwach. Gęstość zaludnienia wynosi 7,2 mieszkańca na 1 km², przy średniej dla terenów wiejskich w województwie podlaskim 26 osób na 1 km².

W latach 1988 - 1999 liczba mieszkańców gminy zmniejszyła się o 23 osoby. Zmiany liczby ludności w latach 1988 - 1999 w Gminie Płaska ilustruje wykres nr 3, natomiast strukturę wiekową ludności wg płci wykres nr 4.

Liczba zatrudnionych poza rolnictwem indywidualnym w końcu roku 1999 wynosiła 222 osoby tj. 15 % ludności w wieku produkcyjnym z czego:

Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w tym czasie wynosiła 282 osoby tj. 18,8 % ludności w wieku produkcyjnym, z czego 150 osób pozostaje bez pracy ponad 12 miesięcy. Wysokie bezrobocie jest następstwem restrukturyzacji gospodarki. Ubytek likwidowanych stanowisk pracy nie został zrekompensowany przez nowotworzone małe zakłady prywatne. Strukturę zatrudnienia mieszkańców gminy w roku 1999 ilustruje wykres nr 5.

Zasoby mieszkaniowe gminy na koniec 1999 roku obejmowały 803 mieszkania o 2955 izbach i powierzchni użytkowej 56,8 tys. m².

Na 1 izbę przypadało średnio 0,91 osoby, przy średniej dla terenów wiejskich województwa podlaskiego 0,88 osoby. W zasobach komunalnych pozostawało 18 mieszkań o 39 izbach.

W latach 1990 - 1999 ruch budowlany na terenie gminy był niewielki - przybywały średnio 2 mieszkania w ciągu roku.

Zadania w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej na terenie gminy Płaska realizował ośrodek zdrowia Zespołu Opieki Zdrowotnej w Augustowie. Obecnie, po reformie służby zdrowia, bezpośrednią opieką na terenie gminy sprawują podmioty prywatne zatrudniające łącznie:

Zadania w zakresie opieki społecznej realizuje w imieniu samorządu Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. W roku 2000 GOPS wspomógł zasiłkami 375 osób, którzy zamieszkują w rodzinach liczących łącznie 1014 osób. Ponadto gmina świadczyła pomoc w postaci pracy socjalnej dla 222 osób. Łącznie z pomocy społecznej w roku 2000 skorzystało 1112 osób tj. 41,5 % ogółu mieszkańców gminy.

W 1999 r. na terenie gminy funkcjonowało pięć oddziałów przedszkolnych przy szkołach podstawowych, w których pięciu nauczycieli sprawowało opiekę nad 50 dziećmi. Do pięciu działających szkół podstawowych w 1999 roku uczęszczało 312 uczniów.

Obecnie, po reformie oświaty, na terenie gminy pozostają trzy szkoły podstawowe wraz z oddziałami przedszkolnymi. Warunki nauczania nie odbiegają od poziomu obserwowanego w gminach sąsiednich. Szkoła w Płaskiej posiada wystarczającą powierzchnię dydaktyczną. Pozostałe szkoły podstawowe znajdują się w złym stanie technicznym. Szkoły nie posiadają sal gimnastycznych.

Sieć szkół podstawowych wymaga dalszej racjonalizacji.

W 1999 rozpoczęło działalność gimnazjum, prowadzące działalność dydaktyczną w szkole podstawowej w Płaskiej, realizujące program nauczania w dwóch równoległych ciągach.

Wyposażenie Gminy w placówki upowszechniania kultury obejmuje:

Ludność korzysta z urządzeń sportowo - rekreacyjnych:

Na terenie gminy istnieją trzy drużyny piłki nożnej.

A/ W 1999 roku na terenie gminy znajdowały się cztery obiekty sakralne:

B/ Miejscami pamięci narodowej są:

C/ Do rejestru zabytków wpisano obiekty o unikalnej wartości zabytkowej:

Ponadto na obszarze gminy zlokalizowano stanowiska archeologiczne:

5. Infrastruktura techniczna.

5.1.Drogi.

Na układ drogowy łączący miejscowości leżące na terenie gminy z centrum administracyjnym i miastami sąsiednimi składa się:

Łączna długość dróg utwardzonych wynosi 81,364 km tj. 21,8 km / 100 km², przy średniej wojewódzkiej 33,9 i krajowej 65,8 km/100 km². Obecny standard dróg w gminie ilustruje wykres nr 6.

Stan techniczny oraz parametry większości dróg są niewystarczające i wymagają poprawy.

5.2.Wodociągi i kanalizacja.

Źródłami zaopatrzenia w wodę mieszkańców gminy są studnie głębinowe zlokalizowane w miejscowościach: Płaska, Gruszki, Serski Las, Rudawka i Strzelcowizna. Z wymienionych ujęć za pośrednictwem sieci wodociągowej o długości 60,3 km woda jest doprowadzona do 557 gospodarstw domowych. Ponadto mieszkańcy mogą korzystać z gminnego ujęcia wody /studnia głębinowa w Rubcowie i studni zakładowych.

Gmina nie posiada oczyszczalni ścieków oraz kanalizacji sanitarnej.

5.3.Gospodarka odpadami.

Gmina nie posiada gminnego wysypiska odpadów stałych. Odpady wywożone są na miejskie wysypisko w Augustowie przez Przedsiębiorstwo Transportowe „Necko”. Do czasu odbioru odpady gromadzone są w kontenerach zlokalizowanych przy obiektach użyteczności publicznej oraz w workach, a odbiór następuje w terminach ustalanych corocznie harmonogramem odbioru.

Na terenie gminy recyklingu nie prowadzi się.

5.4.Pozostała infrastruktura.

Na terenie gminy funkcjonuje jedna placówka pocztowo - telekomunikacyjna w Płaskiej. Łączność telefoniczną posiada 368 abonentów. Ponadto teren gminy objęty jest zasięgiem telefonii komórkowej ze stacjami bazowymi w Płaskiej /GSM/, Gorczycy /PLUS GSM/, Rygolu /PLUS GSM/, Dalnym Lesie /PLUS GSM/, Gruszkach /CENTERTEL/ oraz Serskim Lesie /CENTERTEL/.

Mieszkańcy Gminy korzystają z energii elektrycznej dostarczanej poprzez trzy stacje transformatorowe /110/20 kV/ zlokalizowane w Sejnach, Augustowie i Dąbrowie Białostockiej. Większość gospodarstw rolnych /67 %/ posiada dostęp do sieci o mocy 380 V, natomiast spośród gospodarstw posiadających dostęp do sieci o mocy 220 V jedynie 13 % postuluje potrzebę jej zwiększenia.

Stan techniczny sieci jest niewystarczający i wymaga modernizacji, którą obecnie realizuje Zakład Energetyczny w Białymstoku.

Produkcja energii cieplnej na potrzeby mieszkańców odbywa się głównie w indywidualnych źródłach ciepła w oparciu o paliwa tradycyjne /w 90 % opalane drewnem/.

Na potrzeby obiektów użyteczności publicznej ciepło produkowane jest w 2 lokalnych kotłowniach olejowych oraz 1 kotłowni na paliwa stałe.

Gmina nie posiada dostępu do gazu ziemnego. Około 30 % gospodarstw korzysta z gazu butlowego propan-butan.

6. Rolnictwo.

6.1. Grunty i zasiewy.

Rolnicy w gminie Płaska gospodarują w skrajnie niekorzystnych warunkach klimatyczno - glebowych. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej tego terenu wynosi 38,6 pkt. /przy średniej dla byłego województwa suwalskiego 56,9 pkt, a wskaźnik przydatności rolniczej gleb - 29,8 pkt. /średnia wojewódzka 44,4 pkt.

Jakość gruntów ornych na terenie gminy obrazuje wykres nr 7, a jakość gleb użytków zielonych wykres nr 8.

W powierzchni zasiewów dominują zboża ekstensywne, zajmujące wg spisu rolnego 1996 r. 926 ha. Strukturę zasiewów ilustruje wykres nr 9.

6.2. Gospodarstwa rolne.

Na terenie gminy wg Powszechnego Spisu Rolnego 1996 r. prowadziło działalność 506 właścicieli gospodarstw i 103 właścicieli działek rolnych. Średnia powierzchnia gospodarstwa wynosiła 7,7 ha, w tym 6,1 ha użytków rolnych. Te niewielkie gospodarstwa cechowało ponadto znaczne rozdrobnienie i niekorzystny rozłóg /średnia powierzchnia działki rolnej wynosiła 1,8 ha, a średnia odległość działki od siedliska wynosiła 3,9 km/.

W gospodarstwach dominował mieszany kierunek produkcji, jednakże część gospodarstw /11%/ nie prowadziło w ogóle produkcji rolniczej. Gospodarstwa rolne utrzymywały przeciętnie 2 szt. bydła - w tym 1 krowę oraz 3 szt. trzody chlewnej i 9 szt. drobiu głównie kur niosek. Ponadto rolnicy posiadali 172 konie oraz 27 sztuk kóz i owiec.

W strukturze gospodarstw przeważały gospodarstwa emerytów i rencistów oraz gospodarstwa o charakterze pracowniczo - rolniczym /wykres nr 10/. Należy zauważyć, że 76 /15 %/ gospodarstw rolnych prowadzili wyłącznie emeryci i renciści, a 207 gospodarstw /41 %/ prowadziły rodziny bez osób do lat 25. Wg samooceny użytkownika gospodarstwa jedynie 11 gospodarstw rolnych w gminie /2 %/ uważało się za rozwojowe.

Większość gospodarstw użytkowali rolnicy z wykształceniem podstawowym /292 osoby/ oraz zasadniczym zawodowym /84 osoby/. Kursy rolnicze ukończyło 242 osoby. Strukturę użytkowników gospodarstw wg poziomu wykształcenia ilustruje wykres nr 11.

6.3. Poziom produkcji rolnej.

Gospodarowanie w skrajnie trudnych warunkach przyrodniczych oraz niewielki potencjał ekonomiczny właścicieli gospodarstw rolnych decydują o poziomie produkcji.

Rolnicy uzyskują plony najniższe w regionie /wg danych US w Suwałkach za lata 1996 i 1997 rolnicy w gminie uzyskali średnie plony zbóż 17,8 i 21,6 q z 1 ha przy średniej dla byłego województwa suwalskiego odpowiednio 25,1 i 27,5 q z 1 ha/. Także towarowość produkcji rolniczej w gminie Płaska jest bardzo niska i w roku 1996 wynosiła /wg danych Powszechnego Spisu Rolnego/ 4 006 zł na 1 gospodarstwo - przy średniej dla byłego woj. suwalskiego 14 100 zł., 473 zł na 1 ha użytków rolnych - przy średniej wojewódzkiej 806 zł oraz 1 872 zł na 1 pełnozatrudnionego - przy średniej wojewódzkiej 6 015 zł.

Tabela nr 1. Poziom produkcji rolnej w gminie Płaska

na tle gmin byłego województwa suwalskiego

7. Leśnictwo.

Grunty leśne obejmujące 30 462 ha stanowią w gminie 81,6 % powierzchni ogólnej. W rękach prywatnych znajduje się 694 ha tj. 2,3 % lasów. Pozostała powierzchnia lasów pozostaje własnością Skarbu Państwa i jest administrowana przez pięć Nadleśnictw, które dysponują na terenie gminy powierzchnią łączną /wraz z gruntami nieleśnymi/:

- Płaska - 20 531,25 ha,

- Augustów - 4 407,00 ha,

- Szczebra - 5 420,00 ha,

- Głęboki Bród - 3,11 ha,

- Pomorze - 3,68 ha.

W wielogatunkowym i różnowiekowym drzewostanie dominuje sosna i świerk. Ponadto występują tu takie gatunki drzew jak dąb szypułkowy, brzoza brodawkowata, olsza czarna, grab, jesion, lipa, osika, brzoza omszona, jarzębina, czeremcha, klon, wiąz i wierzby.

Podstawową funkcją lasów w gminie Płaska jest produkcja surowca drzewnego, którego pozyskuje się średniorocznie ok. 68 tys. m³ tj. 2,25 m³ z 1 ha. Tereny leśne są także miejscem pozyskiwania pożytków naturalnych /grzyby, owoce jagodowe, poroża, itp od wielu lat wykorzystywane zarówno przez ludność miejscową jak i zamiejscową.

Ponadto lasy pełnią funkcje ochronne, chroniące zasoby wód podziemnych, środowisko przyrodnicze w tym zasoby faunistyczno - florystyczne oraz stanowiące potencjał genetyczny. Powierzchnia lasów o funkcjach ochronnych wynosi ok. 9000 ha tj. prawie 30 % ich łącznej powierzchni.

Cała powierzchnia lasów państwowych oraz większość lasów prywatnych /88,6 %/ objęta jest dokumentacją urządzeniową.

8.1. Charakterystyka terenu.

Ziemia augustowska, na której znajdują się tereny gminy Płaska należy do najcenniejszych pod względem przyrodniczym oraz do najbardziej atrakcyjnych pod względem turystycznym obszarów w kraju. Atutami tej ziemi są: przepiękny, pagórkowato pojezierny krajobraz polodowcowy, wysoka lesistość terenu oraz interesujące pomniki dziedzictwa kulturowego. Od lat dwudziestych ubiegłego wieku ziemia augustowska i jej okolice są ulubionym miejscem spędzania wakacji letnich, a w okresie powojennym stały się jednym z ważniejszych ośrodków turystycznych przyciągając zakłady pracy, które budowały tu swoje ośrodki wypoczynkowe.

Tereny te, głównie w okresie letnim, przyciągają rzesze turystów indywidualnych, zwłaszcza lubiących wypoczywać nad wodami. Znaczny udział stanowią ludzie młodzi, w tym młodzież szkolna, którzy nie dysponują zasobnym portfelem. Tak ukształtowana struktura ruchu turystycznego powoduje, że ziemia augustowska, w tym tereny gminy Płaska są obecnie ośrodkiem taniej turystyki, atrakcyjnym dla klientów małowymagających i niezasobnych. Intensywny ruch turystyczny przy niedoborach infrastruktury stanowi istotne zagrożenie dla środowiska naturalnego.

8.2.Baza turystyczna.

Walory turystyczne sprawiły, że gmina Płaska posiada znaczną liczbę miejsc noclegowych głównie sezonowych na polach biwakowych, oraz w ośrodkach wypoczynkowych i stanicach wodnych. Bazę noclegową turystyki /wg rozpoznania zespołu „Środowisko s.c.”/ stanowią:

Atrakcyjność terenu sprawia, że istnieje tu duży popyt na tereny pod budownictwo letniskowe, w pokaźnych rozmiarach już funkcjonujące. Ponadto na terenie gminy prowadzi działalność 10 gospodarstw agroturystycznych.

9. Sieć handlowo-usługowa i pozostała działalność gospodarcza.

9.1.Sieć handlowo-usługowa.

Nasycenie terenu siecią handlowo - usługową w stosunku do liczby ludności jest znaczne, wyższe od przeciętnej dla terenów wiejskich w regionie. Na terenie gminy wg stanu na dzień 30. 10. 1998 roku zarejestrowanych było 27 podmiotów gospodarczych prowadzących działalność handlową oraz 15 podmiotów świadczących usługi gastronomiczne.

9.2. Pozostała działalność gospodarcza.

Wg stanu na dzień 30. 10. 1998 roku na terenie gminy prowadziło działalność 109 podmiotów gospodarczych, świadczące usługi w zakresie:

- transportu - 14 podmiotów,

- prac remontowo - budowlanych - 1 podmiot,

- prac stolarskich i tartacznictwa - 12 podmiotów,

- turystyki - 3 podmioty,

- prac leśnych - 69 podmiotów,

- weterynarii - 1 podmiot,

- pozostałym - 9 podmiotów.

10. Finanse gminy.

Organy samorządu terytorialnego realizują zadania publiczne, których rozmiary i strukturę określa budżet. Budżet gminy, będąc zespołem narzędzi i środków służących realizacji określonych lokalnych zadań społeczno-ekonomicznych, może być wykorzystywany przez organy gminy w oddziaływaniu na proces rozwoju lokalnego, jego dynamikę i strukturę. Budżet gminy jest także pewną prezentacją programu działania władz samorządowych, w którym ogólne cele społeczne, ekonomiczne i ekologiczne zostały przekształcone w konkretne, wyrażone liczbowo zamierzenia realizacyjne.

Tabela nr 2. Zestawienie dochodów i wydatków budżetu gminy Płaska

w latach 1995 - 2001 /w tys. zł/.

Przedstawiona wyżej tabela obrazuje stan finansów ogółem gminy Płaska w latach 1995 - 2001. Na uwagę zasługuje fakt, że jedynie w latach 1998 i 2000 gmina wykazywała deficyt budżetowy; w pozostałych latach występowała nadwyżka budżetowa.

Gmina Płaska należy do gmin bardzo nisko zaludnionych, o dość wysokich dochodach w przeliczeniu na 1 mieszkańca. W rankingu gminnym byłego województwa suwalskiego gmina Płaska pod względem dochodów ogółem w przeliczeniu na 1 mieszkańca zajmowała czołowe miejsce, a pod względem dochodów własnych na 1 mieszkańca przodowała w województwie. Poziom dochodów budżetowych i ich strukturę obrazują wykresy nr 12-14.

Rozproszone mieszkalnictwo na terenie gminy jest przyczyną wysokich kosztów jednostkowych infrastruktury technicznej i społecznej. Wydatki na inwestycje na terenie gminy w rankingu województwa suwalskiego lokowały gminę w środku tabeli, a ich udział w wydatkach budżetu gminy ogółem ilustruje wykres nr 15.

1. Uwarunkowania rozwoju gminy Płaska w ocenie twórców

„Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego”.

Twórcy „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Płaska” wyodrębnili szereg problemów i barier rozwoju:

a/ „brak miejsc pracy dla ludności pozarolniczej i ludności zbędnej w rolnictwie”,

b/ „starzenie się ludności wiejskiej”,

c/ „braki w systemie kanalizacji sanitarnej, elektroenergetyce i utylizacji odpadów stałych”,

d/ „potencjalne zagrożenia wynikające z utraty mocy prawnej planów miejscowych zagospodarowania przestrzennego Gminy Płaska z końcem 1999 roku” /moc prawną planów miejscowych przedłużono ustawą do końca 2001 r

Ponadto wyodrębniono bariery i konflikty ekorozwoju w dziedzinach:

a/ środowiska przyrodniczego i występowania obszarów chronionych:

b/ gospodarki wodnej:

c/ ochrony klimatu:

d/ gospodarki leśnej:

e/ turystyki i wypoczynku:

f/ gospodarki rolnej:

g/ transportu:

Twórcy „Studium” dostrzegli następujące „główne szanse rozwoju gminy Płaska:

Twórcy „Studium” zaproponowali także „cele rozwoju przestrzennego gminy”, które ze względu na ich nieusystematyzowanie w niniejszym opracowaniu pominiemy.

2. Uwarunkowania rozwoju w opinii społeczności lokalnej.

Analiza SWOT

Poglądy i wyobrażenia społeczności lokalnej na temat otoczenia w którym mieszkają i rzeczywistości w której funkcjonują, stanowią cenny materiał badawczy pozwalający na sformułowanie oczekiwanych kierunków działań i pożądanych celów rozwoju tej społeczności. Jednocześnie właściwe rozpoznanie charakterystyki badanego obszaru od wewnątrz pozwala na konfrontację wyników diagnozy z rzeczywistymi oczekiwaniami i możliwościami działań.

Dla potrzeb osiągnięcia właściwego efektu niniejszego opracowania autorzy posłużyli się popularną metodą badawczą, tzw. analizą SWOT, której nazwa jest akronimem angielskich słów Strenghts - Weaknesses - Oportunities - Threats, czyli analizą mocnych i słabych stron, szans i zagrożeń rozwoju gminy.

Analizę przeprowadzono w formie warsztatów, w których wzięli udział reprezentatywni i opiniotwórczy przedstawiciele społeczności gminy Płaska. W pracach warsztatowych uczestniczyli:

Dokonana wspólnie z aktywem społeczno-gospodarczym gminy Płaska analiza uwarunkowań rozwoju gminy miała na celu zidentyfikowanie:

Wyniki analizy SWOT przeprowadzonej z mieszkańcami gminy przedstawiamy poniżej.

Uwarunkowania istniejące.

Dostrzegane przez mieszkańców mocne strony ograniczają się głównie do istniejących zasobów przyrody, jakości zasobów ludzkich zwłaszcza w zakresie świadczonych usług oraz stopnia rozwoju niektórych elementów infrastruktury technicznej. Dostrzegane walory krajobrazowe i turystyczne warto rozszerzyć, uwypuklając zwłaszcza:

Wymienione walory nabierają znaczenia ze względu na położenie gminy - w znanym turystom powiecie augustowskim, oraz na terenie „Zielonych Płuc Polski”.

Uczestnicy warsztatów dostrzegli znacznie więcej słabych stron gminy, z których większość wynika z aktualnego stanu gminnej gospodarki i niekorzystnych warunków dla produkcji rolniczej. Restrukturyzacja gospodarki uwalniająca w gminie znaczne zasoby siły roboczej i brak alternatywnych źródeł zatrudnienia powodują odpływ młodzieży oraz starzenie się wsi.

Dostrzegane są także niedobory elementów infrastruktury technicznej i społecznej oraz wysokie koszty jednostkowe utrzymania istniejącej infrastruktury /niskie zaludnienie terenu/.

Uwarunkowania potencjalne:

Szanse rozwoju gminy mieszkańcy widzą przede wszystkim w wykorzystaniu posiadanych zasobów a zwłaszcza w rozwoju usług turystycznych oraz rozwoju przetwórstwa dostępnych pożytków naturalnych. Poprawa stanu infrastruktury technicznej, poprawa atrakcyjności turystycznej terenów oraz ich właściwa promocja służyć ma głównie rozwojowi turystyki postrzeganej obok leśnictwa jako główne źródło dochodów mieszkańców i budżetu gminy. Poprawie atrakcyjności turystycznej terenu służyć ma także utworzenie wodnego przejścia granicznego na Kanale Augustowskim.

Mieszkańcy nie utożsamiają szans rozwojowych z budową drogowego przejścia granicznego z Białorusią, ani też z rozwojem elementów infrastruktury społecznej, kosztownej w warunkach gminy o niskim i rozproszonym zaludnieniu.

Główne zagrożenia dostrzegane przez mieszkańców to:

Ankiety.

Dla uzupełnienia wypowiedzi uczestników warsztatów autorzy przygotowali ankiety skierowane do stałych mieszkańców gminy oraz do osób przebywających na terenie gminy okresowo. Wypowiedzi osób ankietowanych nie odbiegały w sposób znaczący od wypowiedzi uczestników warsztatów.

Ankietowani widzą w gminie bariery rozwojowe wynikające z uwarunkowań przyrodniczych -ostry klimat, słabe gleby oraz z nałożonych prawem reżimów ochronnych. Oczekują oni - zwłaszcza rolnicy - poprawy opłacalności produkcji rolnej i aktywnej polityki regionalnej państwa w tym zakresie. Widzą także - jako palącą - potrzebę zwiększenia liczby stanowisk pracy w zawodach pozarolniczych.

Ankietowani dostrzegają konieczność ochrony istniejących zasobów jak również potrzebę ich wykorzystania dla celów gospodarczych, a przede wszystkim turystyki. Widzą konieczność uporządkowania gospodarki ściekowej oraz odpadami stałymi. Dostrzegają także potrzebę podniesienia estetyki gospodarstw rolnych i zmiany mentalności mieszkańców w zakresie dbałości o estetykę swoich siedlisk oraz terenów leśnych. Oczekują od władz budowy i rozbudowy istniejącej infrastruktury technicznej zwłaszcza poprawy stanu dróg, budowy oczyszczalni ścieków i intensyfikacji działań w zakresie zbiórki odpadów stałych.

Szanse rozwoju ankietowani dostrzegają w uatrakcyjnieniu terenów gminy poprzez poprawę stanu i rozbudowę istniejącej infrastruktury turystycznej oraz poprawę poziomu usług sfery społecznej - zwłaszcza w zakresie obiektów sportowych i kulturalnych. Szanse widzą także we właściwej promocji turystycznej terenów gminy.

Przedstawiciele społeczności widzą w gminie znacznie więcej słabości niż jej atutów. Na takie postrzeganie swoich szans niewątpliwie wpływa obecna kondycja rolnictwa - jednego z głównych obok leśnictwa i turystyki rodzaju działalności na terenie gminy, oraz kondycja budżetu gminy, nieadekwatna do potrzeb i oczekiwań pracowników sfery budżetowej. Kapitał miejscowy i możliwość jego akumulacji jest zazwyczaj motorem napędowym rozwoju gminy, stąd postrzeganie szans rozwojowych głównie w likwidacji bezrobocia i poprawie dochodowości ludności gminy.

Społeczność widzi dla siebie szanse rozwojowe w bieżącej eksploatacji zasobów naturalnych, przy zachowaniu jednakże ich ilościowego i jakościowego potencjału, co świadczy o odpowiedzialności mieszkańców za stan środowiska naturalnego w przyszłości. Potwierdza tą tezę fakt powszechnego zauważania jako mocnej strony gminy Płaska jej walorów krajobrazowych, czystych zasobów lasów i wód powierzchniowych.

Chęć dostrzegania przydatności zasobów naturalnych do powszechnego wykorzystania przez turystykę masową może niepokoić ekologów. Odczuwalna potrzeba podniesienia atrakcyjności gminy poprzez rozwój infrastruktury turystycznej w tym także w zakresie gospodarki wodno - ściekowej świadczy o przekonaniu mieszkańców do potrzeby cywilizowania ruchu turystycznego, oraz do wydłużenia sezonu turystycznego.

3. Inne uwarunkowania zewnętrzne rozwoju gminy Płaska.

Gmina, jako organizm społeczno - gospodarczy, działa w określonym otoczeniu i jest funkcją tego otoczenia. Problemy związane z rozwojem gminy nie mogą być analizowane i oceniane wyłącznie w jego granicach administracyjnych, bowiem gmina Płaska stanowi część składową układu osadniczego i systemu społeczno-gospodarczego powiatu, województwa i kraju.

Uwarunkowania zewnętrzne rozwoju gminy autor opracowania przedstawił w układzie uwarunkowań ustrojowo-prawnych oraz przestrzennych związanych głównie z przewidywaną integracją z krajami Unii Europejskiej i globalizacją gospodarki.

Uwarunkowania ustrojowo-prawne

Uregulowania prawne wynikające z Ustawy o samorządzie terytorialnym określają zakres działania samorządu gminnego oraz zasady jego udziału w dochodach publicznych. Zasady finansowania działalności samorządów sprecyzowane w Ustawie z dnia 26 listopada 1998 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego wszystkich szczebli i zasad ich subwencjonowania dotyczyły krótkiego okresu dwóch lat. Świadczy to o braku długofalowej, stabilnej polityki wewnętrznej państwa. W polityce regionalnej przeważały działania zmierzające do realizacji celów ustalonych doraźnie nad działaniami obliczonymi na realizację celów dalekosiężnych.

Liczne zmiany następujące w otoczeniu ustrojowym oraz polityczno-prawnym samorządów wynikały często z braku doświadczeń, działań obliczonych na osiągnięcie doraźnych celów politycznych, działań mających na względzie ogólny kierunek transformacji państwa /konieczności tworzenia warunków dla rozwijającej się gospodarki rynkowej oraz funkcjonowania demokratycznego państwa prawa/, ale również z przyczyn obiektywnych wynikających z konieczności przeciwdziałania zjawiskom kryzysu gospodarczego, w tym finansów publicznych.

Rozwiązania docelowe w sferze ustroju terytorialnego państwa będą zmierzały do stabilizacji zasad finansowania samorządów i wówczas osiągnięcie założonych w strategii rozwoju celów będzie bardziej realne.

Uwarunkowania terytorialne.

Istotnym elementem uwarunkowań zewnętrznych rozwoju gminy Płaska jest sytuacja społeczno-gospodarcza województwa podlaskiego. Województwo korzystnie położone w Europie Środkowej posiada niewątpliwie bogate zasoby i walory środowiska naturalnego oraz korzystny układ w sieci europejskich korytarzy transportowych. Strategicznym problemem województwa jest jednak przełamanie - uwarunkowanego historycznie - zapóźnienia cywilizacyjnego, z uwzględnieniem warunków:

Dalszy rozwój społeczno-gospodarczy województwa podlaskiego, w tym gminy Płaska, uzależniony będzie od zmienności koniunktury gospodarczej oraz stanu zamożności społeczeństwa polskiego - podstawowego nabywcy produkcji podlaskiej - a także zdeterminowany silnie przez środowisko przyrodnicze.

Działania na rzecz zdynamizowania procesów rozwojowych zmierzających do likwidacji zapóźnień w stosunku do średniej krajowej wymagać będą znaczącej pomocy finansowej budżetu w ramach polityki regionalnej oraz efektywnego wykorzystania środków pomocowych Unii Europejskiej Dynamizowaniu procesów rozwojowych sprzyjać będzie także napływ kapitału prywatnego. Niezbędnym warunkiem wykorzystania tych szans będzie aktywna polityka regionalna na szczeblu krajowym i wojewódzkim, a w szczególności stworzenie systemu umożliwiającego efektywne przyswajanie środków unijnych przewidzianych na wspomaganie rozwoju regionalnego.

Brak w dniu dzisiejszym spójnej i kompleksowej polityki regionalnej państwa, mającej na celu niwelowanie nieuzasadnionych dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego pomiędzy województwami jest o tyle istotny, że województwo podlaskie należy do najsłabiej gospodarczo rozwiniętych w kraju. Jest to niewątpliwie istotne zagrożenie dla dalszego rozwoju gminy Płaska.

W 1998 roku Polska podjęła negocjacje dotyczące członkostwa w Unii Europejskiej. Dostosowanie prawa i gospodarki do standardów tej organizacji, zwłaszcza w sferze rozwoju regionalnego, pozwoli na korzystanie z pokaźnej pozycji transferów finansowych w ramach Funduszy Strukturalnych oraz Funduszu Spójności, a także istniejących programów SAPARD i ISPA. Oznacza to jednak konieczność tworzenia warunków i budowania umiejętności korzystania z tych środków na szczeblu krajowym, wojewódzkim i lokalnym. Najbardziej istotnymi problemami do rozwiązania w tej mierze będą:.

Po przystąpieniu Polski do UE zmieni się status granicy wschodniej, która stanie się granicą celną Unii. Następstwem tego faktu będzie:

Skutki powyższego będą odczuwalne w rejonach przygranicznych, gdzie nastąpi ograniczenie ruchu ludności, handlu przygranicznego, wymiany gospodarczej oraz kontaktów międzyludzkich. Ta swoista „wtórna peryferyzacja” obszarów przygranicznych może zostać zrekompensowana częściowo szansą wykorzystania środków finansowych w ramach Inicjatywy Wspólnoty INTERREG, przeznaczonych na promocję i wspieranie współpracy transgranicznej, prowadzonej na zewnętrznych granicach UE.

Strategicznym problemem do rozwiązania jest dostosowanie polityki regionalnej Polski do zasad Unii Europejskiej. Efektywne wykorzystanie środków pomocowych uzależnione jest od stworzenia nowoczesnej polityki regionalnej kompatybilnej z rozwiązaniami unijnymi oraz niezbędnej struktury instytucjonalnej do jej realizacji.

Niedobór środków finansowych ze źródeł krajowych i wynikające stąd ograniczenia wydatków budżetowych spowodują, że współfinansowanie przedsięwzięć ze strony UE będzie przez wiele lat najważniejszą pozycją wydatków publicznych w sferze polityki regionalnej. Oznacza to, że podstawowe priorytety Polski w sferze rozwoju regionalnego muszą być realizowane w sposób niesprzeczny z rozwiązaniami tej organizacji. Skala przewidywanej pomocy finansowej z UE oznacza konieczność zapewnienia adekwatnych nakładów strony polskiej na realizację przedsięwzięć, co może być poważną barierą w ich wykorzystaniu.

Obserwowany w ostatnim okresie postępujący proces umiędzynarodawiania prowadzący do globalizacji gospodarki może stwarzać poważne zagrożenia dla rozwoju gospodarki rodzimej. Urynkowienie gospodarki prowadzi do eskalacji wyścigu technologicznego i realizacji efektu wielkości produkcji. Aby osiągnąć rentowność i utrzymać się na rynku podmioty gospodarcze biorące udział w tym wyścigu muszą powiększać rynek zbytu, czyli zwiększać skalę produkcji. Dla wielu podmiotów może stać się to nieosiągalne z powodu braku możliwości finansowych i technicznych niezbędnych dla sprostania konkurencji. W związku z powyższym perspektywa integracji Polski z Unią Europejską stwarza zarówno szanse jak i zagrożenia dla naszej gospodarki.

Szanse wiążą się z otwarciem dużego rynku UE dla polskiego eksportu oraz zwiększonym napływem kapitału zagranicznego, techniki i technologii. Wykorzystanie tych szans będzie jednak wymagało od naszych producentów konkurencyjności na rynkach krajowym i zagranicznym, a dodatkowo będzie uzależnione od koniunktury w gospodarce światowej, zwłaszcza w Unii Europejskiej i na Wschodzie.

Analizując obecną sytuację finansową kraju, konieczność obsługi długu zagranicznego, zrównoważenia bilansu płatniczego oraz uzyskania środków na import służący restrukturyzacji i umacnianiu tendencji rozwojowych, nie należy się spodziewać znaczącej pomocy państwa w realizacji polityki regionalnej. W sytuacji, gdy środki pomocowe kierowane będą na zadania służące zabezpieczeniu zbiorowych potrzeb mieszkańców, rozwój gospodarczy gminy uzależniony będzie od dopływu kapitału prywatnego. Stąd istotne dla rozwoju gminy są czynniki wpływające na atrakcyjność inwestycyjną obszaru, do których należą:

Globalizacja gospodarki, otworzenie granic zachodnich i swobodny przepływ ludności oraz znakomite warunki wypoczynku stwarzać będą dla gminy Płaska duże szanse na rozwój turystyki kwalifikowanej. Aby szanse te wykorzystać w warunkach ostrej konkurencji obszarów sąsiadujących, gmina musi przygotować plany rozwoju turystyki zgodne z potencjalną pojemnością turystyczną terenu oraz atrakcyjną ofertę dla turysty krajowego jak i zagranicznego.

Mocnymi stronami gminy, które należy uwypuklać w działalności promocyjnej są niskie koszty prowadzenia działalności, dobra dostępność komunikacyjna oraz warunki wypoczynku.

PODSTAWOWYCH PROBLEMÓW ROZWOJU

Zestawienie pozytywnych i negatywnych uwarunkowań rozwoju - swoisty koncert życzeń wymienionych w analizie SWOT - obrazuje obszary oczekiwań mieszkańców. Oczekiwania jak i oceny rzeczywistości są zróżnicowane i niejednolicie, często sprzecznie interpretowane, a ich realizacja przerasta obecne możliwości gminy, zarówno ze względów finansowych jak i merytorycznych.

Weryfikacja i uporządkowanie uwarunkowań według przyjętych przez zespół autorski kryteriów w poszczególnych sferach zainteresowania pozwala na sformułowanie podstawowych problemów rozwoju gminy Płaska oraz określenie celów strategicznych, operacyjnych i zadań do realizacji w pierwszej kolejności.

Sfera zainteresowania:

1. ZASOBY ŚRODOWISKA NATURALNEGO

Sfera zainteresowania:

2. ŚRODOWISKO KULTUROWE

Sfera zainteresowania:

3. MIESZKAŃCY GMINY

Sfera zainteresowania:

4.1. STAN GOSPODARKI - rolnictwo i leśnictwo

Sfera zainteresowania:

4.2. STAN GOSPODARKI - przemysł, wytwórczość, handel i usługi.

Sfera zainteresowania:

4.3. STAN GOSPODARKI - turystyka.

Sfera zainteresowania:

5.1. WARUNKI ŻYCIA LUDNOŚCI - infrastruktura społeczna

Sfera zainteresowania:

5.2. WARUNKI ŻYCIA LUDNOŚCI - infrastruktura techniczna

Sfera zainteresowania:

6. DZIAŁALNOŚĆ INSTYTUCJI I ORGANIZACJI

Sfera zainteresowania:

7. MOŻLIWOŚCI PRZESTRZENNE WYNIKAJĄCE ZE SPECYFIKI GMINY

Sfera zainteresowania:

8. UWARUNKOWANIA OGÓLNE

Uwarunkowania rozwoju gospodarczego wynikające z przeanalizowanych czynników sprzyjających i ograniczających rozwój, a także zgłoszone priorytety i aspiracje mieszkańców wskazują na następujące potrzeby i możliwości wykorzystywania istniejących szans oraz likwidacji problemów:

wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich - możliwość utrzymania rolnictwa jako

źródła dochodów przy konieczności podnoszenia jakości produkcji rolnej oraz

rozwoju komplementarnych działalności gospodarczych, w tym głównie

agroturystyki oraz przetwórstwa surowców naturalnych i produktów rolnych,

waloryzacja produkcji rolniczej i wykreowanie lokalnych, markowych produktów żywnościowych konkurencyjnych dla produkcji masowej.

potrzeba tworzenia nowych miejsc pracy i źródeł dochodów mieszkańców wynikające z istniejącego bezrobocia, w tym bezrobocia ukrytego na wsi,

potrzeba dostosowania działalności gospodarczych do wymogów ochrony walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego,

możliwości rozwoju funkcji turystycznych gminy w oparciu o zasoby środowiska przyrodniczego i kulturowego przy konieczności podnoszenia atrakcyjności turystycznej gminy wobec konkurencji innych ośrodków turystycznych,

możliwości rozwoju funkcji usługowych w oparciu o zasoby środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz uwarunkowania społeczne,

konieczność podnoszenia atrakcyjności gminy dla inwestorów przez wyposażenie terenów potencjalnych działalności gospodarczych w infrastrukturę oraz przygotowanie ofert terenowych,

konieczność tworzenia warunków dla rozwoju przedsiębiorczości, w tym podejmowania działalności nie wymagających dużych nakładów (działalność rzemieślnicza, chałupnicza), a także podejmowania wspólnych przedsięwzięć przez różne podmioty,

konieczność dużej gospodarczej aktywności lokalnej wynikająca z niekorzystnej sytuacji gospodarczej całego regionu,

konieczność aktywizacji gospodarczej regionu poprzez poprawienie dostępności komunikacyjnej terenu,

konieczność rozwoju infrastruktury technicznej warunkującej rozwój gminy, zabezpieczającej właściwy poziom życia mieszkańców i zabezpieczającej walory przyrody przed degradacją,

waloryzacja przestrzeni turystycznej i optymalne wykorzystanie lokalnych produktów, zasobów przyrodniczo - krajobrazowych oraz dziedzictwa kulturowego w kreowaniu indywidualnego wizerunku gminy i rozwijającej się działalności usługowo - handlowej, a w szczególności agroturystyki i turystyki specjalistycznej,

konieczność wydłużenia sezonu turystycznego w celu pełniejszego wykorzystania istniejącej bazy noclegowej oraz złagodzenia skutków sezonowości zapotrzebowania na siłę roboczą,

konieczność cywilizowania ruchu turystycznego i podnoszenia standardu obsługi w celu pozyskania turysty o wysokich oczekiwaniach.

2. Cele rozwoju.

Podstawowym bogactwem gminy Płaska jest czysta, nieskażona przestrzeń oraz duże zasoby lasów i wód powierzchniowych. Stanowić one mogą i stanowią bazę oraz zaplecze surowcowe dla stanowisk pracy w leśnictwie i drzewnictwie, a także bazę turystyki, podstawowego rodzaju działalności na terenie gminy. Wykorzystanie tych bogactw dla poprawy poziomu życia lokalnej społeczności - bez naruszania ich stanu - jest podstawowym celem rozwojowym gminy.

Niezależnie od powyższego jedną z podstawowych funkcji gminy będzie funkcja rolnicza. W związku z otwarciem granic zwiększyła się presja konkurencyjna, której poddane zostały gospodarstwa rolne. Presja ta będzie nadal rosła, zwłaszcza po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Rosnące - wskutek przyjęcia unijnych standardów - koszty produkcji zmniejszają i zmniejszać będą dochody gospodarstw, premiując te z nich, które będą produkować efektywnie, a wzrastające wymogi jakościowe wyeliminują z rynku producentów, którzy im nie sprostają.

Nieuchronnym skutkiem tych zjawisk będzie polaryzacja prowadząca do koncentracji i specjalizacji produkcji w coraz mniejszej liczbie gospodarstw oraz uwalnianie nowych zasobów siły roboczej z gospodarstw wypadających z produkcji.

Niższe dochody rolników wynikające z trudnych warunków gospodarowania mogą być uzupełniane dochodami z działalności usługowej zwłaszcza w obsłudze ruchu turystycznego, ale też w zakresie obsługi rynku rolnego, przetwórstwa pożytków naturalnych i artykułów rolnych. Także rozwijające się inne komplementarne funkcje gospodarcze będą stanowiły szanse na uzyskiwanie dochodów dodatkowych.

Potrzeby wynikające z sytuacji społeczno - gospodarczej mieszkańców i gminy, specyfika gminy objętej wysokimi reżimami ochronnymi, jej położenie oraz kierunki obecnej aktywności społecznej mieszkańców pozwalają cel główny rozwoju zrównoważonego czyli misję rozwoju gminy:

Drogami realizacji celu głównego zrównoważonego rozwoju gminy Płaska będą następujące cele strategiczne:

a. Rozwój infrastruktury technicznej warunkującej poziom życia mieszkańców i rozwój gospodarczy gminy w zgodzie z regułami zrównoważonego rozwoju

i ochrony środowiska.

W długiej perspektywie warunki życia mieszkańców i możliwości rozwoju gospodarczego zależeć będą od sprawnej infrastruktury technicznej i społecznej takiej jak stan sieci drogowej, dostęp do wodociągów, kanalizacja wsi, łączność telefoniczna, gospodarka odpadami, zaopatrzenie w energię itp.

Lista przedsięwzięć realizacyjnych obejmować powinna:

1. Dokończenie wodociągowania obszarów wiejskich,

2. Poprawę gospodarki ściekowej poprzez budowę lokalnych oczyszczalni ścieków,

sieci kanalizacyjnej oraz w zakresie niezbędnym szczelnych zbiorników,

3. Rozbudowę i modernizację sieci drogowej,

4. Rozwiązanie gospodarki odpadami, w tym odpadami szkodliwymi dla zdrowia /zawierającymi np. azbest, fenol itp,

5. Modernizację i rozbudowę systemu energetycznego zapewniającego zaopatrzenie

w energię - cieplną i elektryczną - oraz ochronę powietrza,

6. Rozpatrzenie możliwości wykorzystania źródeł energii odnawialnej,

7. Poprawę stanu łączności,

8. Modernizację i uzupełnienie oświetlenia ulicznego.

b. Rozwój jakościowy usług nierynkowych - z uwzględnieniem możliwości samorządu - zabezpieczający potrzeby i aspiracje mieszkańców.

Rozproszona zabudowa i nierównomierne zaludnienie obszaru gminy nie są sprzyjającym warunkiem rozwoju, nie stwarzają bowiem obszaru wzmożonego popytu na usługi bytowe i produkcyjne.

Także koszty usług sfery infrastruktury społecznej świadczone przez gminę na obszarze o niskim, rozproszonym zaludnieniu są niewspółmiernie wysokie i w nadmiernym stopniu obciążają jej budżet. Koncentracja usług w gminnym centrum oraz w pomocniczych ośrodkach usługowych pozwala na znaczne w tej mierze oszczędności, ale także na wzrost jakości świadczonych usług. Będzie także motorem napędowym pozostałych branż - turystyki, handlu, usług bytowych i dla rolnictwa oraz przetwórstwa i wytwórczości lokalnej.

Lista zadań obejmować powinna:

1. Analizę potrzeb i możliwości ich zaspokojenia w zakresie:

- oświaty i wychowania,

- ochrony zdrowia, opieki społecznej oraz bezpieczeństwa publicznego,

- dostępu do dóbr kultury i obiektów sportowo - rekreacyjnych,

2. Tworzenie i rozbudowę bazy rekreacyjno-sportowej, w tym centrum rekreacji w miejscowości gminnej,

3. Wyznaczenie i uzbrojenie terenów inwestycyjnych pod budownictwo mieszkaniowe i inwestycje turystyczne,

4. Utworzenie domu spokojnej starości,

5. Poprawa stanu wyposażenia oświaty, wyposażenie pracowni komputerowych z dostępem do internetu,

6. Docieplenie, remonty i modernizację budynków komunalnych.

c. Rozwój rynku pracy poprzez tworzenie korzystnych warunków dla powstających zakładów wytwórczych i usługowych.

Rozwój lokalnego rynku pracy jest niezbędny nie tylko w celu zmniejszenia ukrytego i rejestrowanego bezrobocia, ale także w celu niwelowania następstw sezonowości prac w turystyce i rolnictwie. W warunkach gminy Płaska zasadne jest wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw zajmujących się przetwórstwem rolno - spożywczym, przetwórstwem drewna i naturalnych pożytków leśnych, produkcją pamiątkarsko - zabawkarską, a także rękodzielnictwem.

Niezwykle ważnym elementem poprawy bilansu siły roboczej jest także ochrona już istniejących stanowisk pracy. Obecnie samorząd - w interesie publicznym - musi tu często zajmować stanowisko sprzyjające ochronie interesów pracodawców.

Elementami gminnej przychylności dla rodzimej produkcji może być realizacja następujących haseł:

1. ustalenie kierunków rozwoju przedsiębiorczości oraz utworzenie systemu wspierania małych i średnich przedsiębiorstw,

2. wyznaczenie i udostępnienie terenów inwestycyjnych, zwłaszcza w wyznaczonych pasmach przyspieszonego rozwoju,

3. poprawa struktury agrarnej wsi,

4. rozwój specjalizacji produkcji rolnej,

5. tworzenie sprzyjającego klimatu dla powstających organizacji producenckich,

6. propagowanie produkcji zdrowej żywności oraz zielarskiej,

7. tworzenie warunków dla rozwoju małych zakładów przetwórstwa rolno - spożywczego oraz przechowalnictwa płodów rolnych i runa leśnego,

8. określenie pojemności turystycznej terenu gminy,

9. promocja walorów i atrakcji turystycznych gminy,

10. budowa wodnego turystycznego przejścia granicznego na Kanale Augustowskim,

11. budowa małej infrastruktury turystycznej (pola namiotowe, trasy piesze, ścieżki rowerowe, itp.),

12. wspieranie rozwoju agroturystyki - tworzenie nowych kwater.

3. Zasady realizacji celów.

Dla realizacji strategii i osiągnięcia wyznaczonych celów strategicznych niezbędne jest spełnienie następujących warunków:

Dla ułatwienia realizacji strategicznych celów rozwoju gospodarczego autorzy opracowania proponują wyznaczyć obszary strategiczne. Granice obszarów będą określone umownie i będą obejmować tereny na których koncentrować się będą kierunki działań władz samorządowych w zakresie rozwoju gospodarczego oraz wydatkowania środków publicznych. Konsekwentna realizacja tak ustalonej polityki inwestycyjnej przyczyni się do ukształtowania wyrazistej struktury przestrzennej gminy. Będą to:

- Północny Obszar Strategiczny - o dominującej funkcji turystycznej,

- Południowy Obszar Strategiczny - z dominującą funkcją gospodarki leśnej.

Północny Obszar Strategiczny

Obszar obejmuje strefę Kanału Augustowskiego oraz jeziora Serwy, rzeki Czarnej Hańczy i odcinka drogi krajowej nr 663 przebiegającego przez teren gminy. Zagospodarowanie obszaru ma na celu zintensyfikowanie i ucywilizowanie turystyki jako podstawowego źródła dochodów mieszkańców i budżetu gminy. W stosunku do tego obszaru przewiduje się :

Południowy Obszar Strategiczny

Obszar obejmuje pozostałe, zalesione tereny gminy, w tym tereny prawnie chronionych rezerwatów przyrody. Zagospodarowanie obszaru ma na celu podniesienie atrakcyjności turystycznej gminy, a także skanalizowanie strumieni ruchu turystycznego o charakterze rekreacyjnym na obszarach niewrażliwych na antropopresję.

Działania w stosunku do tego obszaru powinny obejmować:

V. ZADANIA REALIZACYJNE

Biorący udział w warsztatach liderzy lokalnej społeczności wytypowali zadania do realizacji niezbędne ich zdaniem dla rozwoju gminy.